Η ομάδα των Φίλων του Μουσείου Μπενάκη επισκεφθήκαμε την εξαιρετική έκθεση «Φώτης Κόντογλου και η επιρροή του στους νεότερους» στο Μουσείο Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στο Παγκράτι. Εκεί ξεναγηθήκαμε από τον ιστορικό τέχνης κ. Παύλο Γκουγιάννο. Ο Φώτης Κόντογλου γεννήθηκε στις αρχαίες Κυδωνίες (Αϊβαλί) της Μικράς Ασίας στις 8/11/1895 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 13/7/1965. Γιός του Νικολάου Αποστολέλη και της Δέσποινας Κόντογλου, νήπιο ακόμη έχασε τον πατέρα του, οπότε ανατράφηκε από την μητέρα του και τον ιερομόναχο αδερφό της Στέφανο Κόντογλου. Μεγαλώνοντας υιοθέτησε το επίθετο Κόντογλου. Από τα 18 του χρόνια (1913) έφυγε από την πατρίδα του (Αϊβαλί), έφτασε στην Αθήνα και γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών. Στη Σχολή κυριαρχούσε το ακαδημαϊκό στυλ του Μονάχου. Ο Κόντογλου έχοντας ριζωμένο μέσα του τον μικρασιατικό λαϊκό πολιτισμό έφυγε και το 1914 βρέθηκε στο Παρίσι. Εκεί έγινε γνωστός στους εικαστικούς κύκλους, γνωρίσθηκε με το διάσημο γλύπτη Auguste Rodin, με τον ζωγράφο Σπύρο Παπαλουκά, βραβεύτηκε (1916) για την εικονογράφηση του βιβλίου «Η πείνα» του Κνουτ Χάμσουν και έγραψε το πρώτο του λογοτεχνικό έργο τον φανταστικό κουρσάρο «Πέδρο Καζάς».
Το 1921 επέστρεψε στο Αϊβαλί και ακολούθησε τη Μικρασιατική εκστρατεία. Το 1923 αφιέρωσε μεγάλο κομμάτι της ζωής του στο Άγιον Όρος με σκοπό να μονάσει. Αυτό δεν έγινε, αλλά στη μετέπειτα ζωή του μετατράπηκε σε έναν κοσμοκαλόγερο αφοσιωμένο ολοκληρωτικά στην ορθοδοξία. Πάντως μέχρι το 1930 φιλοτέχνησε και θέματα κοσμικής ζωγραφικής. Τότε τον πλησίασαν ο Γιάννης Τσαρούχης και ο Νίκος Εγγονόπουλος για να μαθητεύσουν στο βυζαντινότροπο ύφος του χάρη στην οριστική στροφή του στη μεταβυζαντινή ζωγραφική. Οι Τσαρούχης και Εγγονόπουλος βοήθησαν και στην περίφημη τοιχογραφία του σπιτιού του στα Πατήσια, το οποίο και έχασε στην Κατοχή για λίγα τρόφιμα. Η τοιχογραφία αναπαριστούσε το συνεχές της ελληνικής ιστορίας, από την Προϊστορία μέχρι τα δικά του χρόνια. Ανάλογα αγιογράφησε και το Δημαρχείο της Αθήνας (στην έκθεση παρουσιάζεται το σχέδιο αυτό). Ο Κόντογλου παρέμεινε πιστός στη θρησκευτική τέχνη απορρίπτοντας τη δυτική ζωγραφική. Η Αναγέννηση τέρπει και συγκινεί τον πιστό, δεν τον κάνει να προσεύχεται, όπως έλεγε ο ίδιος.
Η έκθεση χωρίζεται σε δύο σκέλη, το ένα είναι το έργο του Κόντογλου και το δεύτερο είναι η ανάδειξη των επιρροών που δέχθηκαν όλοι όσοι ακολούθησαν ή αφέθηκαν στις επιρροές της μεταβυζαντινής τεχνοτροπίας του σπουδαίου ζωγράφου. Εκτός από τον Τσαρούχη και τον Εγγονόπουλο, επηρεάσθηκαν και οι Μόραλης, Λουκόπουλος, Βουρλούμης, Παπαδέλλης, Βασιλείου, Παπαλουκάς, Στρατής Δούκας, Διαμαντόπουλος, Βέλμος, Ρόρρης, Μόσχος και άλλοι. Ή έκθεση αναπτύσσεται σε 7 θεματικές ενότητες: Οι πρώτοι μαθητές, Μύθοι και ήρωες, Προσωπογραφίες, Τοπογραφίες, Ξεριζωμός, Ιστορήσεις ναών, Εικονογραφία. Δηλαδή 39 καλλιτέχνες και 135 έργα που αντιπαρατίθενται με έργα του μεγάλου ζωγράφου συνθέτουν το αφιέρωμα. Η δύναμη του έργου του μέσα στα χρόνια, ο ελληνικός μοντερνισμός, ξεπηδάει από την παράδοση, μια τάση που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί νεοβυζαντινισμός. Η τελική διαπίστωση από την έκθεση αυτή είναι η μεγάλη επιρροή του έργου του Κόντογλου στην Ελληνική τέχνη.
Ευχαριστούμε τον κ. Γκουγιάννο για την εξαιρετική του ξενάγηση.
Κείμενο & φωτογραφίες: Ρωξάνη Τσιμπιροπούλου