Την Πέμπτη, 2 Δεκεμβρίου, δύο ομάδες των Φίλων του Μουσείου Μπενάκη επισκεφθήκαμε την έκθεση “Ενθύμιον Κιουτάχειας” στο Μουσείο Μπενάκη Ισλαμικής Τέχνης.
Η έκθεση αφορά στην κεραμεική της Κιουτάχειας που έφτασε στην ακμή της στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Με την εξαιρετική πρώτη ύλη που υπάρχει στην περιοχή, την καολίνη, αυτόν τον άσπρο πηλό που με την κατάλληλη επεξεργασία δίνει εξαιρετικής ποιότητας αντικείμενα, οι τεχνίτες κατασκεύασαν αντικείμενα, χρηστικά στην πλειοψηφία τους. Με χειροποίητα έντονα χρώματα, εκτός από το μπλε του κοβαλτίου που εισήγαν από το Αζερμπαϊτζάν, κατασκεύασαν μεγάλη ποικιλία αντικειμένων διακοσμώντας τα με ελεύθερο σχέδιο. Φιάλες για ούζο, κανάτες, ανθοδοχεία, φρουτιέρες, τσαγιέρες, ζαχαριέρες, γλυκοδοχεία, μελανοδοχεία, πιάτα, φλυτζάνια, ποτήρια, αλλά και πιο ογκώδη αντικείμενα, όπως τραπέζια με κεραμικές επιφάνειες, σερβίτσια τσαγιού με μεγάλους δίσκους.
Μετά από έναν μεγάλο σεισμό στην Προύσσα τον 19ο αιώνα ο οποίος κατέστρεψε μεγάλο αριθμό μνημείων διακοσμημένων με πλακίδια Ιζνίκ, τα εργαστήρια της Κιουτάχειας ανέλαβαν ενεργό ρόλο στην αντιγραφή και αντικατάστασή τους, εμπλουτίζοντας έτσι το διακοσμητικό ρεπερτόριο των πλακιδίων της Κιουτάχειας.
Οι κοινότητες των εργαστηρίων ήταν τρεις: Η μουσουλμανική, η ορθόδοξη και η αρμενική.
Τα θέματα της διακόσμησης ήταν φυτικά, μυθολογικά, προσωπογραφίες, επετειακές παραστάσεις, αλλά και ανατολίζοντα θέματα σύμφωνα με τη μόδα στην κεντρική Ευρώπη τον 19ο αιώνα για την τέχνη της Ανατολής.
Οι πόλεμοι, οι εκτοπίσεις και η οικονομική κρίση και μακρόχρονη κοινωνική αναταραχή έκαμψαν την παραγωγή, όμως όταν ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την πόλη τον Ιούλιο του 1921, οι Έλληνες εντυπωσιάστηκαν από τις “πορσελάνες” της Κιουταχείας που έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλείς. Έτσι αυτήν την περίοδο εμφανίστηκαν τα πρώτα αγγεία με ελληνικές επιγραφές που αναφέρονται στο ιστορικό αυτό γεγονός και συχνά συναντά κανείς εκείνη την εποχή επίγραφα αντικείμενα με τις λέξεις “ενθύμιον Κιουταχείας” ή “Κιουτάχεια”, καθώς και τα αρχικά ή ολόκληρο το όνομα του παραγγελιοδότη. Ένα μεγάλο μέρος της έκθεσης αφιερώνεται σε τέτοια αντικείμενα.
Μετά το 1922 ελληνορθόδοξοι και Αρμένιοι ήρθαν στην Ελλάδα και άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στην τέχνη των κεραμεικών της Κιουτάχειας.
Ο εξαιρετικός ξεναγός μας σ’ αυτόν τον κόσμο των κεραμεικών ήταν ο επιμελητής της έκθεσης και συλλέκτης κύριος Ντίνος Κόγιας, ο οποίος και συνέγραψε έναν πλούσιο οδηγό της έκθεσης. Μας φώτισε τις μικροϊστορίες, όπως τις είπε, των καθημερινών ανθρώπων πίσω από την Ιστορία.
Τίνα Στέα
Φωτογραφίες: Φάνης Ματσούκας